Święte Triduum Paschalne

tp

Rozpoczynamy najbardziej niezwykły spośród wszystkich okresów liturgicznych – Triduum Paschalne. Te trzy święte dni możemy nazwać „osią roku liturgicznego” z kilku powodów. Po pierwsze: wydarzenia wspominane w te dni są kulminacyjnym punktem całej historii zbawienia, a po drugie: świętowanie wszystkich pozostałych wydarzeń ustalane jest w oparciu o datę tych dni. Data Triduum pokrywa się z terminem żydowskiej Paschy, przypadającej na pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca.

“Nazwa „Triduum Paschalne” jest myląca. Wskazuje na to, że mówimy o trzech dniach. Jeśli zaczniemy je liczyć, to okaże się, że dni są cztery: Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota i główna liturgia Triduum Paschalnego – Wigilia Paschalna, którą celebrujemy w sobotę wieczorem, ale rozpoczynamy nią Niedzielę Zmartwychwstania, czyli czwarty dzień.

Problemy z obliczeniami wynikają z tego, że w Kościele te dni zawsze traktuje się jako jeden. Liturgie są trzy, ale tak naprawdę, od dzisiejszego wieczoru cały czas będzie trwała jedna i ta sama liturgia, która skończy się w nocy z soboty na niedzielę. Na potwierdzenie tego istnieje bardzo czytelny dowód: żadna z liturgii nie zakończy się błogosławieństwem, które zwykle udzielane jest na końcu nabożeństw. Dzisiejszą mszę rozpoczniemy znakiem krzyża, a błogosławieństwem zakończą się dopiero ceremonie Wigilii Paschalnej.

 


Wielki Czwartek

W parafiach nie ma Mszy Świętych porannych. W godzinach przedpołudniowych wszyscy kapłani odprawiają w katedrze Mszę Świętą Krzyżma. Tej Mszy Świętej przewodniczy Biskup, który poświęca oleje: chorych i krzyżma. Będą one używane do sprawowania Sakramentów przez najbliższy rok w całej diecezji. W czasie tej Mszy Świętej wszyscy kapłani odnawiają swoje przyrzeczenia, które składali w dniu święceń.

Wieczorem zaś gromadzimy się w kościołach, aby wziąć udział w Mszy, która rozpoczyna najważniejsze dni w ciągu roku. Liturgia ta upamiętnia Ustanowienie Eucharystii przez Jezusa podczas Ostatniej Wieczerzy. Liturgia rozpoczyna się od uroczystej procesji wejścia. Dokumenty Kościoła zalecają, by ta Msza św. była koncelebrowana przez wszystkich prezbiterów obecnych w danej wspólnocie. Koncelebra jest bowiem wyrazem jedności kapłaństwa. Warto zaznaczyć, że Msza św. rozpoczyna się wobec pustego tabernakulum. Ma to oznaczać nieustanną „nowość” i „świeżość” sprawowanej Ofiary Jezusa Chrystusa. Hostie do komunii powinny zostać konsekrowane podczas samej Ofiary. Do konsekracji oprócz hostii do Mszy należy przygotować hostię do wystawienia w Bożym Grobie. Na hymn Chwała na wysokości Bogu… dzwonią dzwony i dzwonki. Po zakończeniu hymnu milkną one aż do Wigilii Paschalnej. Zamiast dzwonków używa się kołatek.

10274270_1499993573554852_5808009155351688972_n

 Wszystkie czytania dzisiejszej Mszy św. dotyczą tematu wieczerzy paschalnej. W I czytaniu, z Księgi Wyjścia, usłyszymy o ustanowieniu pierwszej Paschy, gdy Bóg rozkazał Żydom ofiarować w każdej rodzinie „baranka bez skazy”. Czytanie II pokazuje że Jezus wybrał obchód paschy żydowskiej, by ustanowić nową, swoją Paschę, w czasie której On jest prawdziwym „Barankiem bez skazy”. I gdy siedzi za stołem razem ze swoimi przyjaciółmi, daje początek nowemu obrzędowi.  W Ewangelii natomiast usłyszymy o obmywaniu nóg Apostołom przez Jezusa przed Wieczerzą Paschalną. On, Bóg-Człowiek, nieustannie nam służy i obmywa nas z grzechów. Pełen Pokory gest Jezusa jest dla nas przykładem i wezwaniem do naśladowania.  Po Ewangelii nastąpi homilia o tajemnicy Eucharystii i kapłaństwa oraz o przykazaniu braterskiej miłości.  A następnie powtórzony zostanie przez celebransa obrzęd umycia stóp dwunastu osobom, który ma przypomnieć wyświęconym o ich służebnej wobec ludu Bożego roli (na wzór Chrystusa, który nie przyszedł, aby Mu służono, lecz, aby służyć).

Na zakończenie Mszy Świętej przenosi się Najświętszy Sakrament do odrębnego ołtarza adoracji, zwanego według polskiej tradycji Ciemnicą.  Miejsce to (według polskiej pobożności) ma przenieść nas duchowo do więzienia, w którym Chrystus oczekiwał na wyrok oraz ma zachęcić Kościół do trwania przy swoim Oblubieńcu. Przepisy liturgiczne sugerują jednak, by wystrój tego Kaplicy Adoracji zachęcał do dziękczynienia i uwielbienia Boga za dar eucharystycznej obecności Jezusa w Kościele.  Opuszcza się obrzędy zakończenia – liturgia nie zostaje zakończona, lecz trwa do końca Triduum. Na zakończenie w milczeniu obnaża się ołtarz główny i ołtarze boczne. Nie należy zapalać lamp przed obrazami świętych. Usuwa się też zawartość kropielnic, by napełnić je wodą pobłogosławioną w czasie Wigilii Paschalnej.

 


 Wielki Piątek

Jezus jest pojmany i uwięziony. Uczestniczymy w cierpieniu Chrystusa przez tzw. post ścisły, który jest znakiem współumierania z Chrystusem oraz przez szczególne zatroskanie o modlitwę i jałmużnę. Jest to także dzień smutku, bo zabrano nam Pana. Późnym popołudniem, wierni gromadzą się w kościołach aby uczcić śmierć Zbawiciela. Punktem kulminacyjnym tego dnia jest Liturgia na cześć Męki Pańskiej (mimo, że kapłan ubrany jest w ornat, nie sprawuje się w tym dniu Eucharystii). Liturgia rozpoczyna się od procesji wejścia przeżywanej w ciszy. Kapłan pada na twarz przed ołtarzem wyrażając tym szczególny podziw i niezwykły szacunek dla śmierci Jezusa. W tej postawie celebransa powinien odnaleźć się każdy, kto czuje się winny śmierci Jezusa Chrystusa. Prostracja (taką nazwę nosi ta postawa) jest wyrazem szczególnego uniżenia się wobec Boga (większego niż klęczenie) oraz wyraża smutek i wstyd. Wierni w tym czasie, klęcząc, w milczeniu uwielbiają Pana za Jego miłość i przepraszają za swoje grzechy.

Proroctwo Izajasza, które usłyszymy w pierwszym czytaniu, przepowiada owoce męki i cierpienia Mesjasza, na którego Pan „zwalił winy nas wszystkich”. Cierpienie człowieka, zwłaszcza niewinnego, pozostanie zawsze tajemnicą. Drugie czytanie ukaże nam Chrystusa, jedynego i najwyższego Arcykapłana, który stał się sprawcą zbawienia dla wszystkich, którzy Go słuchają. W Ewangelii słuchać będziemy opisu Męki Pańskiej. Dziś święty Jan zaświadcza nam o tym co widział na Golgocie. Umiłowany uczeń od początku patrzy na Jezusa oczami wiary. Dla niego Ukrzyżowany jest Królem, wiecznym Synem Bożym, Światłością oświecającą każdego człowieka. 

Liturgię Słowa, wieńczy uroczysta Modlitwa Powszechna. Stojąc pod krzyżem Chrystusa uświadamiamy sobie, że On umarł za wszystkich ludzi, aby wszystkim podarować zbawienie. Dlatego Kościół, który jest znakiem i narzędziem pojednania z Bogiem i między ludźmi, prosi Boga Ojca we wszystkich sprawach swoich i świata. Modlitwa przebiega w następujący sposób: najpierw podaje się intencję, następnie wszyscy modlą się przez chwilę w ciszy, wreszcie kapłan odmawia modlitwę prośby. 

triduum-023Centralną częścią tej liturgii jest Adoracja Krzyża. Witamy Krzyż Chrystusa wnoszony uroczyście do kościoła; potem kapłan oznajmiając, że to jest drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata, odsłania krucyfiks ukazując poszczególne rany Zbawiciela. Klękamy przed nim, całujemy ze czcią Jego stopy i wpatrujemy się w ten znak hańby, który paradoksalnie stał się dla nas znakiem zbawienia i nadziei. Od zakończenia wielkopiątkowej liturgii, aż do rozpoczęcia liturgii Wigilii Paschalnej, przechodząc przed krzyżem wystawionym w kościele, utrwalił się zwyczaj przyklękania na dwa kolana. Gest ten ma nas skłonić do pogłębionej refleksji nad tym niezmiernym uniżeniem Boga.

Udzielając nam tego dnia Komunii świętej, Kościół ukazuje, że istnieje ścisły związek między ofiarą na krzyżu a Eucharystią. Wielkopiątkowa Komunia św. pochodzi z darów konsekrowanych podczas czwartkowej Mszy Wieczerzy Pańskiej – jest pokarmem, jest także owocem, który dojrzał na Drzewie Krzyża. Procesja do Grobu Pańskiego jest ostatnim elementem wielkopiątkowej liturgii. Niesie się w niej w monstrancji Ciało Chrystusa do miejsca, gdzie będzie Ono adorowane. Biały welon, którym okrywana jest monstrancja, ma przypominać o śmierci Jezusa, o pogrzebie, gdy Jego ciało był owinięte w białe płótna.

 


 Wielka Sobota

Tego dnia Kościół trwa w ciszy.  Dla uczniów Jezusa był to dzień największej próby, według tradycji apostołowie rozpierzchli się po śmierci Jezusa. Po śmierci krzyżowej i złożeniu do grobu wspomina się zstąpienie Jezusa do otchłani. Wiele starożytnych tekstów opisuje Chrystusa, który „budzi” ze snu śmierci do nowego życia Adama i Ewę, którzy wraz z całym rodzajem ludzkim przebywali w Szeolu.

Tradycją Wielkiej Soboty jest święcenie pokarmów wielkanocnych: chleba – na pamiątkę tego, którym Jezus nakarmił tłumy na pustyni; mięsa – na pamiątkę baranka paschalnego, którego spożywał Jezus podczas uczty paschalnej z uczniami w Wieczerniku oraz jajek, które symbolizują nowe życie. Wartościowym zwyczajem jest też masowe odwiedzanie swoich (i nie tylko) kościołów i włączanie się do Adoracji Pana Jezusa w tzw. Grobie.

Wigilia sprawowana w sobotę wieczorem, należy już do Niedzieli Zmartwychwstania i jest najbardziej uroczystą Mszą świętą. Całą liturgię Wigilii Paschalnej sprawuje się w szatach koloru białego, jako znak radości przejścia ze śmierci grzechu do życia łaski. Jest ona punktem kulminacyjnym Triduum Świętego, a więc najważniejszą uroczystością Kościoła. Noc paschalną rozjaśnia zmartwychwstały Chrystus, który przeszedł ze śmierci do życia. Poprzez znaki sakramentalne możemy uczestniczyć w tym najważniejszym wydarzeniu w dziejach świata i ludzkości. Pascha Chrystusa w liturgii tej nocy staje się dla nas teraźniejszością.

Liturgii tej nie należy rozumieć jako momentu zakończenia Wielkiej Soboty, ale jako liturgię sprawowaną w Noc Zmartwychwstania. Przed jej rozpoczęciem kończy się adorację w Grobie. Na przebieg Wigilii Paschalnej składa się: Liturgia Światła, Liturgia Słowa, Liturgia Chrzcielna i Liturgia Eucharystyczna. Jest to najważniejsza Msza Święta w ciągu całego roku!

Po zachodzie Słońca, gromadzimy się na najważniejszej Liturgii w roku – Liturgii Wigilii Paschalnej.  Liturgia rozpoczyna się na zewnątrz, ceremonią pobłogosławienia ognia i nowego paschału. Nowa świeca jest uroczyście wznoszona do wnętrza i wierni otrzymują ogień. Na słowa „Światło Chrystusa” odpowiemy „ Bogu niech będą dzięki”  Niezwykle wymowny jest widok rozszerzającej się jasności, która w końcu wypełnia cały kościół. Zwieńczeniem obrzędu światła jest uroczysta pieśń (Pochwała Paschału) – Exultet, która zaczyna się od słów: „Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się słudzy Boga! Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo!”.SONY DSC

Rozpoczyna się Liturgia Słowa, która jest bogatsza niż zwykle. Obejmuje siedem czytań ze Starego Testamentu, jedno z Nowego Testamentu i Ewangelię.  W pierwszych wiekach chrześcijaństwa, gdy tylko w tę noc udzielano sakramentu chrztu świętego, bogactwo czytań było katechezą dla katechumenów. Dla nas, gromadzących się dzisiaj na liturgii, podczas której nastąpi odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych, niech teksty Pisma Świętego będą przypomnieniem podstawowych prawd wiary, przypomnieniem dzieła Stwórcy w historii zbawienia.  W liturgii słowa szczególnie ważne i uroczyście wykonywane są hymn Chwała na wysokości Bogu, w czasie którego biją wszystkie dzwony i Alleluja przed Ewangelią.  Po Liturgii Słowa rusza procesja do chrzcielnicy, gdzie następuje uroczysta modlitwa poświęcenia wody w formie prefacji, która wyraża teologię i chrześcijańską symbolikę wody. Następnie celebrans zanurza w wodzie chrzcielnej paschał, przyniesiony w procesji. Zanurzenie to oddaje prawdę, iż chrzest jest sakramentem, w którym wraz z Chrystusem umieramy (zanurzamy się) i powstajemy – wynurzamy się do nowego życia, przez dokonujące się zmartwychwstanie. 

Ważnym elementem Liturgii Paschalnej jest procesja rezurekcyjna, mająca ogłosić całemu światu tę radosną nowinę o opuszczeniu grobu przez Zwycięzcę śmierci, piekła i szatana. Polska tradycja procesję tę umiejscawia przed Mszą świętą w niedzielny poranek. W procesji dookoła kościoła niesiony jest Najświętszy Sakrament. Po procesji dziękujemy Bogu za dar zbawienia hymnem Te Deum laudamus – Ciebie Boga wysławiamy . Msza Święta wieczorna w Niedzielę Zmartwychwstania kończy Święte Triduum Paschalne.